Xαρουπιά η άκαυστη (χρησιμότητα, φωτο, βίντεο κ.α. πολύτιμα "καράτια")

Στις πυρκαγιές του πονεμένου για την Εύβοια καλοκαιριού, ίσως παρατηρήσατε σε πάρκα και περιφράξεις σπιτιών όπου είχαν φυτευτεί χαρουπιές, να είναι τα ελάχιστα σημεία που είχαν παραμείνει πράσινα! Η χαρουπιά, βλέπετε, εκτός από σπουδαίο διακοσμητικό φυτό, εμποδίζει και την εξάπλωση της φωτιάς! Στην γειτονιά μου πάντως, η οδός Χαρουπιών είναι από τους ωραιότερους δρόμους και από τους πλέον ασφαλείς σε περίπτωση φωτιάς.
Αυτό το δέντρο μπορεί να καλύψει με το όμορφο, πράσινο, πυκνό του φύλλωμα άγονες, θαμνώδεις, βραχώδεις εκτάσεις, γιατί μπορεί να επιβιώνει σε άγονα και άνυδρα εδάφη και απαιτεί μηδενική φροντίδα. Έχει πλούσιο ριζικό σύστημα που συγκρατεί και προστατεύει τα εδάφη από τη διάβρωση. Γι αυτό το λόγο πολλά Ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδοτούν κατά καιρούς την δενδροφύτευσή του. 
Είναι δέντρο αειθαλές και αιωνόβιο, που μπορεί να φτάσει μέχρι και 18 μέτρα ύψος. Ανθίζει στις αρχές του φθινόπωρου. Τότε συλλέγονται άνθη και φύλλα ενώ τα "φασόλια" (πράσινα και τρυφερά αρχικά, καφετί, σκληρά και γλυκά όταν ωριμάσουν) τέτοια εποχή, δηλαδή προς το τέλος Ιουλίου.
Οι καρποί της κατατάσσονται στα όσπρια και παλιά ονομάζονταν ξυλοκέρατα. Στην αρχαιότητα οι Έλληνες τα χαρούπια τα ονόμαζαν "κεράτια" και σε αυτό οφείλει και την ονομασία του το "καράτι", η  σημερινή μονάδα μέτρησης χρυσού και πολύτιμων λίθων, γιατί οι αρχαίοι είχαν ορίσει το βάρος του σπόρου των χαρουπιών σαν την πιο μικρή μονάδα μέτρησης.
Στις μέρες μας η χαρουπιά είναι ένα μάλλον περιφρονημένο δέντρο. Καλλιεργείται εδώ και χιλιάδες χρόνια και ακόμα σήμερα στην Κύπρο, και σχεδόν όλη η παραγωγή προορίζεται για εξαγωγή σε διάφορες μορφές (χαρούπι, χαρουπάλευρο, χαρουποπυρήνας, άλεσμα, γόμα), σε διάφορες χώρες (Αμερική, Αυστραλία, Ιταλία, Αγγλία, Ισπανία, Ιαπωνία, Αίγυπτο). Επίσης καλλιεργείται σε φυτώρια στην Κρήτη, προοριζόμενη για καλλωπισμό δρόμων και πάρκων, λόγω του πυκνού, σκιερού της φυλλώματος.
Πάντως τελευταία, η στροφή σε ένα πιο υγιεινό τρόπο διατροφής επανέφερε τα τόσο θρεπτικά, υγιεινά, εύπεπτα και χωρίς αλλεργικές αντιδράσεις χαρούπια στο προσκήνιο. Έχουν 60% λιγότερες θερμίδες από αυτές της σοκολάτας, καθόλου λίπη και διαθέτουν πολύ περισσότερες φυτικές ίνες!  Μεγάλη η λίστα βιταμινών και πολύτιμων στοιχείων (ασβέστιο, σίδηρος, μαγνήσιο, φώσφορος, κάλιο, βιταμίνες Α, Β1, Β2, D, καροτίνη, μαγγάνιο, χαλκό, χρώμιο, νικέλιο, πολυφαινόλες, ταννίνες, φυτικές πρωτεϊνες, πηκτίνη, λιγνίνη κ.α) χωρίς να περιέχουν καθόλου γλουτένη! Έχουν, ως εκ τούτου, και έντονη αντιοξειδωτική δράση! Συνήθως καταναλώνονται μέσα σε μπάρες δημητριακών, σαν παξιμάδια, σε γλυκά κριτσίνια, σαν γλυκαντική ουσία με μορφή παχύρρευστου υγρού, σαν ρόφημα κ.α. Συχνά αποτελεί πρώτη ύλη για τροφές όπως: μέλι (χαρουπόμελο) και αλεύρι (χαρουπάλευρο).

Στην "πρακτική" ιατρική, ο λαός τα χρησιμοποιεί κοπανισμένα και βρασμένα σαν αφέψημα, γιατί μαλακώνει το λαιμό των παιδιών που πάσχουν από βρογχίτιδα ή κοκίτη. Επίσης θεωρούνται καλό αντιβηχικό φάρμακο, βρασμένα  μαζί με ξερά σύκα και σταφίδες. Το άλευρό τους χρησιμοποιείται στην παρασκευή κρέμας που χορηγείται σαν γιατρικό των βρεφικών κολικόπονων και παιδικών εντερικών διαταραχών. Βρασμένα τα χρησιμοποιούν για παρασκευή "χαρουπόμελου", γλυκαντικού δηλαδή αντί ζάχαρης. Αυτό το "μέλι" το έφτιαχνε και η γιαγιά μου, αλλά από ότι θυμάμαι σαν παιδί καθόλου δεν μου άρεσε η γεύση του. Συχνά τα φουρνίζουν, τα αλέθουν και χρησιμοποιούν το παραγόμενο αλεύρι για την παρασκευή ψωμιού, αναμεμειγμένο συνήθως και με σταρένιο αλεύρι.
Παλιά από τους σπόρους της χαρουπιάς παράγονταν ένα είδος καφέ, αφού καβουρντίζονταν με αμύγδαλα και ρεβίθια και τα χαρούπια ήταν βασικό στοιχείο διατροφής σε περιόδους στερήσεων και πολέμων. Τα σπόρια τους σήμερα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή κόλλας (ελαστικό κόμμι) που χρησιμοποιείται ιδίως για συγκόλληση χαρτιού. Τα χαρούπια πλέον χρησιμοποιούνται ιδίως για ζωοτροφή και μάλιστα ευχάριστη για τα ζώα και οικονομική για τους παραγωγούς, όχι όμως ιδιαίτερης θρεπτικής αξίας. Από τον φλοιό και τα φύλλα της χαρουπιάς παίρνουμε βαφή για τα βυρσοδεψεία και τα βαφεία, από δε το ξύλο της που είναι ανθεκτικό, έχουμε πολλές χρήσεις στην επιπλοποιία, την ξυλογλυπτική και τη βαρελοποιία.
Ναταλία Νάτσου-Παπακωνσταντίνου/Εκπαιδευτικός

Σμήνος οι μέλισσες στα άνθη της χαρουπιάς, Εύβοιας φίλοι!